15 maart 2024
De afgelopen jaren zien we een verslechtering van de mentale gezondheid van jongeren in het voortgezet onderwijs (VO). Ondanks dat jongeren in Nederland een relatief hoge levenstevredenheid laten zien, ten opzichte van andere landen in Europa en de wereld, wordt de tevredenheid gedrukt.
Verslechtering mentale gezondheid
Volgens het kwartaalonderzoek van het RIVM (sept 2023) hebben jongeren het gevoel dat ze door de Corona pandemie een belangrijk deel van hun leven hebben gemist. Er zijn belangrijke overgangsmomenten gemist die niet meer ingehaald kunnen worden; een groep 8 musical of diploma-uitreiking bijvoorbeeld.
Daarnaast ervaren jongeren meer prestatiedruk en hoge maatschappelijke verwachtingen, waarbij school de grootste bron van stress lijkt te zijn (Santegoeds, Nieuwenhuizen, Van Doorn-Brink & Roording-Ragetlie, 2023). Deze stress is extra toegenomen door opgelopen achterstanden door bijv. de schoolsluitingen en het volgen van online onderwijs gedurende de pandemie (RIVM, 2023).
Wat speelt er op maatschappelijk vlak?
Sinds 2001 is mentale druk ervaren door schoolwerk in het VO meer dan verdubbeld. Van 16% van de leerlingen in 2001 naar ruim 35% van de Nederlandse jongeren nu.
Tegen de verwachting in, heeft het daadwerkelijk verlagen van schoollasten juist een tegengesteld effect en dus een negatieve invloed op leerlingen blijkt uit onderzoek (Santegoeds et. al., 2023). Het gaat dus niet per definitie om verlichting van de daadwerkelijke lasten maar het gaat juist over het verlagen van de ervaren prestatiedruk, bijvoorbeeld door meer nadruk te leggen op talentontwikkeling en minder op toetsen/prestaties. Dit vraagt om een tegenstelde maatschappelijke beweging waarin we weer meer bewegen naar een ontwikkelgerichte onderwijsvorm in plaats van de beweging richting het prestatiegerichte onderwijs die we de afgelopen jaren voorzichtig maken. Maatschappelijk gezien lijken we namelijk ambitieuzer en competitiever te worden (van Bon-Martens, De Looze, Dorsselaer & Stevens, 2020).
Hoe zit dit op persoonlijk vlak?
Naast de maatschappelijke veranderingen die invloed hebben, is het interessant te kijken naar de persoonseigenschappen die van invloed zijn in het omgaan met ervaren druk. Hierin speelt veerkracht een grote rol. Veerkracht omvat het vermogen om emoties te reguleren, sociale steun te zoeken, problemen op te lossen en optimisme te behouden, zelfs in uitdagende tijden. Het mooie is: veerkracht is een eigenschap die ontwikkeld en versterkt kan worden. Zo zijn er volgens onderzoek een aantal zaken van invloed op de veerkracht van jongeren: sociale ondersteuning, coping skills en een growth-mindset.
Sociale relaties vormen het eerste aspect dat een grote rol speelt. Kan een jongere thuis delen hoe hij/zij/hen zich voelt, voelt een jongere zich gezien en gehoord op school, is er een goede relatie met leeftijdsgenoten binnen en buiten de school, goede relaties met docenten; al deze sociale relaties hebben invloed op het emotioneel welbevinden en positieve relaties vormen een beschermende factor op het moment dat je stress ervaart.
Een ander belangrijk punt is coping. Adequate en adaptieve coping strategieën zijn van enorme waarde. Echter deze helpende coping strategieën hangen erg samen met de mindset. Een growth-mindset tezamen met een interne locus of control, zijn hierbij belangrijke basisfactoren. Dit betekent dat iemand kijkt naar mogelijkheden, de potentie in zichzelf en de omgeving ziet en dit combineert met de overtuiging dat hij/zij/henzelf grote invloed heeft op de gebeurtenissen in het leven. Echter -waarschijnlijk beïnvloed door de grote gebeurtenissen in de wereld en de sociaaleconomische ontwikkelingen in ons land - is het voor sommige jongeren moeilijk om aanspraak te maken op deze mindset. De huidige generatie jongeren -en nu generaliseer ik- voelt minder controle over hun eigen toekomst en is vastgelopen in een meer afwachtende en passievere houding, waarbij dingen hen overkomt. Als dit gepaard gaat met een negatievere houding ten opzichte van het leven in het algemeen, en onzekerheid over zichzelf en de eigen toekomst, is er een vergroot risico op zaken als burn-out en schoolmoeheid, zelfs al voor jongeren in het voortgezet onderwijs.
Hoe kan dit voorkomen worden?
Als we dit weten over ervaren prestatiedruk en de factoren die hier een rol in spelen, is het van belang dat we aandacht besteden aan het welzijn van jongeren in het onderwijs. Dit begint met een stuk identiteitsontwikkeling: wie ben ik, wat wil ik, waar sta ik voor? Persoonlijkheid in kaart brengen, leren over drijfveren, motivatoren en uitdagingen en valkuilen. Dat we jongeren de handvatten geven waardoor ze op een meer adequate manier om kunnen gaan met tegenslag, een positieve binding met de school bewerkstelligen, maar bovenal : aandacht hebben voor het welzijn van jongeren. Het is een denkfout om er vanuit te gaan dat jongeren zich altijd melden zodra er iets speelt op het gebied van welzijn. Laten we welzijn actief gespreksonderwerk maken op school. Het gaat hierbij om dialoog en gespreksvoering, op basis van concrete voorbeelden die jongeren aandragen. Gespreksvoering over welzijn en gezamenlijk leren omgaan met onderwerpen die spelen, elkaar ondersteunen en positief inspireren zou een mooie stap in de juiste richting zijn.
In een volgende blog zullen we de kant van ontwikkelgerichte onderwijsvormen belichten en wat hierin kan bijdragen aan een het verlagen van de ervaren prestatiedruk.